Wanneer is zelfverdediging toegestaan?

Om een beroep te doen op noodweer, moeten de volgende voorwaarden vervuld zijn:

• Onmiddellijke dreiging: je mag jezelf alleen verdedigen als de aanval op dat moment plaatsvindt of direct dreigt te gebeuren.
• Aanval/dreiging is gericht tegen personen: noodweer kan enkel ingeroepen worden ter verdediging van personen, niet van goederen. De dreiging of aanval moet dus tegen een persoon gericht zijn. 
• Het gebruikte geweld moet noodzakelijk zijn: er mag geen andere mogelijkheid zijn om de dreiging te ontwijken, zoals weglopen.
• Proportionaliteit: het geweld moet in verhouding staan tot de aanval. Overdreven geweld, zoals iemand neersteken die alleen een klap dreigt uit te delen, is disproportioneel en dus niet toegestaan.

Mag je zelfverdediging gebruiken tegen de politie?

Geweld tegen de politie is in principe strafbaar, tenzij er sprake is van uitzonderingen, zoals onrechtmatig politiegeweld. Als een agent zonder geldige reden buitensporig geweld gebruikt en daardoor een ernstig gevaar voor personen veroorzaakt, kan zelfverdediging gerechtvaardigd zijn.

Net als bij gewone noodweer geldt dat verdediging tegen een agent alleen toegestaan is als er geen andere optie is en het geweld proportioneel blijft. Dit betekent dat het verzet noodzakelijk moet zijn en niet verder mag gaan dan nodig om het gevaar te stoppen.

Wanneer is zelfverdediging niet gerechtvaardigd?

Als niet aan de voorwaarden voor zelfverdediging is voldaan, kan het gebruikte geweld als een strafbaar feit worden beschouwd. Afhankelijk van de omstandigheden kan dit leiden tot vervolging voor opzettelijke slagen en verwondingen, doodslag, weerspannigheid tegen een agent of een ander misdrijf.

Dit is bijvoorbeeld het geval wanneer:

• De dreiging al geweken is, zoals wanneer een aanvaller op de grond ligt en geen gevaar meer vormt, maar toch nog wordt geslagen.
• Het geweld buitenproportioneel is en verder gaat dan nodig om de dreiging te stoppen. 
• Er sprake is van wraak, aangezien zelfverdediging alleen bedoeld is om een directe aanval af te weren, niet om later vergelding te plegen.

Wat zijn de juridische gevolgen?

Wanneer iemand zich op noodweer beroept, beoordeelt de rechter of aan de wettelijke voorwaarden is voldaan. Als het beroep op noodweer slaagt, geldt dit als een strafuitsluitingsgrond, waardoor de handeling niet strafbaar is. 

Word het beroep op noodweer afgewezen, dan kan de persoon worden veroordeeld voor het misdrijf dat hij heeft gepleegd. De straf hangt af van de kwalificatie van het feit. Mogelijke misdrijven en hun straffen zijn onder andere:

• Opzettelijke slagen en verwondingen (artikelen 398-400 SW): gevangenisstraf van 8 dagen tot 5 jaar en/of een geldboete van 26 euro tot 500 euro.
• Doodslag (artikel 393 SW): opsluiting van 20 tot 30 jaar.
• Weerspannigheid tegen een agent (artikel 269-271 SW): afhankelijk van de omstandigheden, een gevangenisstraf van 3 maanden tot 2 jaar en/of een geldboete van 26 euro tot 200 euro. 

De uiteindelijke kwalificatie hangt af van de feiten en de beoordeling door de rechter. Afhankelijk van de omstandigheden kunnen ook andere misdrijven van toepassing zijn.

Credits: Kawthar Elmazhad